Ngắm tượng đài mà sống

Vào tháng 10 năm 2020, một vụ sạt lở đất nghiêm trọng đã xảy ra tại xã Phước Lộc, huyện Phước Sơn, một trong những huyện miền núi...

Vào tháng 10 năm 2020, một vụ sạt lở đất nghiêm trọng đã xảy ra tại xã Phước Lộc, huyện Phước Sơn, một trong những huyện miền núi nghèo nhất ở tỉnh Quảng Nam. 19 người chết, 21 người mất tích và vô số người khác bị thương, nhiều nhà hảo tâm và các tổ chức khi đó đã "động lòng" (nói cách khác là nhận được sự cầu cứu từ huyện) gửi hàng tấn đồ cứu trợ, chi tiền ra để giúp khôi phục lại nhà ở, kiếm công ăn việc làm cho người dân địa phương và cứu giúp những nạn nhân bị cô lập do mắc kẹt bởi hệ thống giao thông đã bị phá hủy trầm trọng sớm vượt qua khó khăn. Tuy nhiên, không phải vì quá nghèo mà khi gặp nạn huyện lại phải (cầu viện) đến sự cứu trợ của những mạnh thường quân hay thậm chí là cả tỉnh cho những việc phải-tự-làm như vậy. Trước đó vào tháng 5 cùng năm, huyện đã góp thêm vào khoản tiền hơn 14 tỉ đồng để xây dựng và cải tạo lại tượng đài Khâm Đức, nhưng chẳng rõ vì lý do gì mà khi được tu bổ lại từ năm 2017, hứa hẹn đến tháng 8 năm 2020 sẽ hoàn thành mà từ đó đến tận giờ nhiều hạng mục vẫn còn dang dở, đống nguyên liệu cứ chất đầy hết chỗ này rồi chỗ khác, gây cản trở giao thông cho người dân. 

Cũng nói thêm, tính ở thời điểm dự án cải tạo được bắt đầu, tượng đài mới chỉ tồn tại chưa đầy... 7 năm. Với tiến độ chậm chạp như hiện nay, khó có thể chắc rằng cái "dự án cải tạo" này sẽ sớm được hoàn thiện và tượng đài đi vào hoạt động trở lại. Thế nhưng, không chỉ ở riêng huyện Phước Sơn, nhiều huyện nghèo khác cùng tỉnh cũng đều sở hữu riêng cho mình mỗi nơi một tượng đài tầm chục tỉ đồng: tượng đài chiến thắng Núi Thành huyện Núi Thành; tượng đài chiến thắng Mậu Thân 1968 tại huyện Tam Kỳ; tượng đài chiến thắng Đồng Dương tại huyện Thăng Bình, v.v.. Đáng nói, hầu hết các huyện trên đều nghèo và cũng phải trải qua những "trận đòn roi" từ sạt lở đất đến bão lũ cùng thời điểm mà xã Phước Sơn phải chịu.

Vấn nạn về việc xây tượng đài "quá lố" không phải là hiện trạng mới gặp mà đã diễn ra một cách dai dẳng từ lâu. Lý do cho việc xây dựng những tượng đài như vậy được cho là nhằm "tuyên truyền giáo dục cách mạng" người dân để luôn tưởng niệm công lao của những bậc anh hùng xa xưa và mài dũa lòng tự hào về đất nước. Tuy nhiên, chi phí để "tuyên truyền giáo dục" ấy cũng không hề "dễ thở". Tính ra một tượng đài rẻ nhất cũng phải mất gần tận... 8 tỷ đồng; nhưng thường những công trình giá "hời" như thế sẽ phải tu sửa và cải tạo lại rất nhiều lần, như vậy có khi chi phí bảo trì còn lớn hơn cấp số mũ so với chi phí ban đầu xây dựng. Chưa kể ở thời công nghệ hiện đại như bây giờ, có thể dễ dàng tuyên truyền và giáo dục lòng yêu nước bằng mạng xã hội, bằng truyền thông, hoặc bằng lan truyền khẩu hiệu, những câu chuyện truyền cảm hứng trong xã hội,... vô số các cách khác nhau. Trớ trêu thay, điều đó cũng không ngăn nổi việc ngay cả thời dịch khó khăn như hiện nay, vẫn có hàng chục "cái tượng đài" được dựng lên dù vắng tanh không một bóng người thăm quan.

"[...] về mặt chuyên môn thì cần phải nói rõ Việt Nam không có lịch sử hay truyền thống xây dựng tượng đài." - Trích lời Kiến trúc sư, họa sĩ Lý Trực Dũng trong một buổi phỏng vấn về phong trào xây tượng đài hiện nay ở Việt Nam, ông tiếp lời: "Trước năm 1930, ở Việt Nam không ai nói đến tượng đài. Chỉ sau khi chiến thắng Điện Biên Phủ, nước ta mới bắt đầu học và bắt đầu xây tượng đài, theo cách của Liên Xô, Trung Quốc. [...] Cần biết hệ thống tượng đài ở Liên Xô, Trung Quốc vốn chủ yếu phục vụ mục đích tuyên truyền, phô trương. Trong khi bản chất của tượng đài không phải là tuyên truyền, phô trương; đây là một vấn đề học thuật phải được nghiên cứu, bàn luận nghiêm túc... Tượng đài đã có lịch sử cả hàng ngàn năm, nó không phải để sử dụng vào những mục đích trên mà để tôn vinh một vẻ đẹp nào đó, một chiến thắng nào đó hoặc một cá nhân nào đó."

Vậy vì sao giờ đây người ta lại xây dựng nhiều tượng đài, mà lại to, lại hoành tráng, biến tướng đến thế? Ông trả lời: "Chỉ hơn 10 năm trở lại đây, ở Việt Nam mới bắt đầu có phong trào 'ganh đua' xây dựng tượng đài. Nhiều địa phương hiện nay đều đang rất cố để đua nhau xây tượng đài, càng hoành tráng, to nhất, oai nhất thì càng tốt. [...] Họ thắc mắc vì sao nơi khác xây được tượng to, hoành tráng thế? Vì sao địa phương mình lại không thể xây được cái tượng đài to hơn, hoành tráng hơn? Thậm chí không chỉ các tỉnh thành, mà cả các quận, huyện, xã... cũng đua nhau làm tượng chủ yếu bằng tiền ngân sách nhà nước." Chốt lại, ông nhận xét: "Thực chất việc đua nhau xây tượng đài hiện nay là thể hiện tính sĩ diện của các quan chức địa phương."

Ra là vậy, mặc cho mưa gió bão bùng thế nào, nhiều người vẫn muốn phải có một tượng đài thật to, thật đẹp để sánh vai với... anh hàng xóm bên cạnh, chứ cũng chẳng phải để "giáo dục lòng yêu nước" như từng rêu rao.

Thế nhưng, nếu lấy trường hợp của huyện Phước Sơn ra làm ví dụ, liệu 14 tỷ có phải là quá nhiều? Trong khi người dân đang vật lộn kiếm từng xu lẻ để nuôi bản thân và gia đình qua ngày, 14 tỷ từ ngân sách nhà nước vốn có thể trích ra để xây dựng nhà ở định cư, tạo công ăn việc làm, hỗ trợ người nghèo vượt qua cơn bĩ cực,... giúp huyện phát triển, "vượt nghèo thoát khó"... bao nhiêu tiền vào việc "tốt" đó, sao không chi mà cứ phải chi vào việc xây dựng tượng đài?

Lại lấy trường hợp tại tỉnh Hòa Bình ra để mà nói, 11 tỷ, cho 11 chữ in hoa có nội dung "ĐỜI ĐỜI NHỚ ƠN CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH VĨ ĐẠI". Lúc đó cũng là vào tháng 8, tháng 9 năm 2020, khi Việt Nam tiếp tục bước vào đợt dịch thứ hai, bị phong tỏa cách ly trên diện rộng, người dân điêu đứng khó khăn vì bị chặn không cho ra khỏi nhà. Thường trực Tỉnh ủy, người chủ trương xúc tiến dự án, thời điểm đó thậm chí còn nhận định rằng: "[Việc xây dựng biểu ngữ] có ý nghĩa thiết thực trong tuyên truyền, giáo dục về công lao của Bác Hồ đối với sự nghiệp cách mạng của đất nước; đồng thời nhằm tạo cảnh quan đẹp khu vực đồi Ông Tượng, góp phần tạo điểm nhấn cho thành phố Hòa Bình."

Giáo dục đâu thì chưa thấy, vậy mà sau khi bị phát giác, dự án vẫn tiếp tục được thi công một cách lén lút dù trước đó đã có cảnh cáo rằng sẽ có sạt lở nếu "cố" xây dựng. Bác Hồ cả một đời đều tôn cao lối sống cần-kiệm-liêm-chính, hẳn sau khi thấy cảnh này chắc sẽ rất đau lòng.

Nói cho cùng, việc xây dựng tượng đài không phải chỉ đơn thuần là để "giáo dục cách mạng" hay so bì với các nơi khác mà còn là cái "bánh vẽ" để con người ta lao vào xâu xé, tranh giành nhau. Biết rằng xây dựng một công trình để giáo dục lòng yêu nước là tốt; nhưng trong khi người dân còn đang nghèo, cần cứu trợ để vượt qua khó khăn, thì việc làm này lại không chỉ thể hiện sự vô tâm, vô trách nhiệm mà còn cho thấy một sự hời hợt trong nhân cách và mỹ thuật.

Mới đây, tỉnh Thanh Hóa cũng đã công bố kế hoạch xây dựng tượng đài "Con tàu tập kết" sẽ được khởi công từ quý III năm 2021 với tổng kinh phí là 255 tỷ đồng, trong khi mới chỉ vài ngày trước đó, đã có một ca tái dương tính sau khi "xuất cách ly" ra ngoài, trung tâm của tỉnh - thành phố Thanh Hóa có nguy cơ sẽ phải phong tỏa cách ly trên diện rộng một lần nữa. 

Thứ hoành tráng được tạo ra giữa những thứ lạc hậu nghèo nàn sẽ không giúp người ta sống và giàu lên được. Cũng như vậy, một tượng đài sẽ thật đẹp khi được đặt ở nơi xứng tầm với nó, còn nếu chỉ xây cho có rồi đặt bừa ở một nơi đồng không mông quạnh, thì nó cũng không khác gì một đống rác tái chế, có thể dễ dàng hư hỏng bất cứ lúc nào.

@Nguyễn My

Bao giờ mới chống dịch xong?

Những ngày gần đây, Việt Nam đang "vỡ trận" với COVID-19, lướt qua trang báo nào cũng chỉ thấy toàn tin về tình hình dịch bệnh, số ca bị lây nhiễm, chỗ này vùng kia bị phong tỏa… TPHCM, nơi số ca nhiễm tăng nhanh và nhiều nhất, đã vừa có quyết định giãn cách xã hội toàn thành phố trong 15 ngày, bắt đầu từ 0 giờ ngày 9 tháng 7 để phòng chống lây lan dịch ra cộng đồng.

Từ tự hào quá mức đến rối như canh hẹ

Trước hết phải nói ngay rằng, kể từ khi đại dịch COVID-19 bùng phát lần đầu tiên ở thành phố Vũ Hán, Trung Quốc vào tháng 12 năm 2019 cho đến nay, không một quốc gia nào, dù là những cường quốc có nền kinh tế tiên tiến hàng đầu như Mỹ, Tây Âu, Canada, Nhật, Hàn,… mà lại không mắc phải những sai lầm trong cách chống dịch, hoặc do đánh giá thấp lúc đầu mà tự mãn, không có chiến lược cho vaccine về sau.
Giai đoạn đầu khi Việt Nam đã kiểm soát được tình hình dịch thì nhiều người từ người dân đến giới chức cho tới báo chí truyền thông đều có thái độ "tự sướng" quá lố, đến mức còn tuyên bố rằng trong đại dịch này, có hàng vạn người từ nước ngoài đã muốn đăng ký về sống tại Việt Nam và rằng "Nếu cột điện biết đi ở Mỹ, thì nó sẽ về Việt Nam". Trong khi các quốc gia khác cùng khu vực cũng kiểm soát dịch tốt, như Đài Loan chẳng hạn còn tốt hơn Việt Nam, thì chả ai "ngất ngây" như vậy cả.
Bây giờ dịch bùng phát thì lại rối loạn, làm toàn những chuyện ngớ ngẩn, như tiếp tục cho bầu cử, thi cử tụ tập đông người, rồi xét nghiệm/tiêm chủng tập trung, đi kiểm tra lấy giấy xét nghiệm âm tính - một cái giấy chỉ có giá trị 3-5 ngày (tương đương với hơn ba trăm ngàn đồng cho mỗi lần xét nghiệm) là một việc làm vừa vô nghĩa, và cũng lại chen lấn đông đúc dễ gây ra nguồn lây nhiễm thêm. Không những vậy, khi giấy khám xét nghiệm âm tính đó đã biến thành một "giấy phép" để có thể tiếp tục làm việc, thì có lẽ nó sẽ không chỉ dừng ở mục đích truy vết bệnh nhân nữa mà sẽ biến thành một công cụ kiếm tiền cho những kẻ bất lương - vốn không hiếm trong thời điểm hiện nay.


Hàng ngàn người xếp hàng dài trước cổng Nhà thi đấu Phú Thọ, Quận 11, TPHCM để chờ tiêm vắc xin Covid-19Ồ ạt làm xét nghiệm để tìm nguồn lây, truy tìm các loại F1, F2 nhưng đã thất bại nặng nề, lại còn tốn kém khủng khiếp; càng xét nghiệm càng tăng số ca nhiễm, một việc làm chẳng cần thử cũng biết chắc chắn là như vậy. Vaccine thì ít và thiếu, thụ động trong việc nhập và phân phối do nguồn cung khan hiếm và chưa thể tự sản xuất ra vaccine.
Ngay cả chuyện cách ly tập trung, dồn tất cả các ca bệnh có liên quan vào một chỗ cũng sai, vì đã vô tình tạo điều kiện cho lây nhiễm chéo, thậm chí còn rất phản khoa học bởi sẽ có những ca F1, F2 chưa chắc đã khởi bệnh hoặc các ca bệnh ấy có lây lan virus nhưng dưới dạng lành tính, trong người họ sẽ sinh ra kháng thể và hệ miến dịch đủ để ức chế, bao vây, nuốt được virus nên dù có lây nhiễm, virus này cũng đã bị bất hoạt tự nhiên và làm cho người nhiễm thứ phát trở thành người lành mang virus như người trước. Vì vậy số ca bệnh (tức phát bệnh) trên thực tế là rất ít, số người cần chăm sóc bệnh viện còn ít nữa, vậy mà lại phải cách ly hàng loạt dẫn đến nghẽn cả hệ thống, không chỉ phản tác dụng mà còn đem lại kết quả xấu hơn.


Số lượng công nhân của khu công nghiệp Wanek 2, tỉnh Bình Dương được cách ly cùng một chỗ quá đông nên đã dẫn đến lây nhiễm chéo, 88 người mắc COVID-19 sau đó

Chống dịch nghiêm túc nhưng vẫn nhẹ nhàng, văn minh

Cần phải thấy rằng, ngay cả trong những ngày này, số ca bị nhiễm, số người chết vì COVID-19 ở Việt Nam, nếu những con số đó là đúng, thì so với Mỹ và châu Âu trong thời điểm dịch bùng phát nặng, vẫn là chẳng là gì. Còn nhớ Mỹ và Anh từng có những giai đoạn thê thảm, trong lúc số người bị nhiễm và số người chết ở Mỹ cao nhất thế giới thì Anh cao nhất châu Âu. Nhưng nếu sống ở Anh thì sẽ không hề thấy sự hoảng loạn, từ chính phủ cho tới người dân. Không phải chỉ vì tính cách của dân bên họ lạnh lùng phớt ăng-lê như người ta thường nói mà cả ở Pháp, Đức, Bỉ, Canada… tình hình cũng vậy.
Không hoảng loạn, không rối trí ngay cả khi phải phong tỏa tới 6, 7 tháng, mà điển hình là đợt gần đây nhất Anh cũng đã phong tỏa toàn quốc từ tháng 12 năm 2020 tới 17 tháng 5 năm 2021 mới nới lỏng bớt, và đến 19 tháng 7 này nếu không có gì thay đổi, thì mới mở cửa lại hoàn toàn.
Phong tỏa một thời gian dài như vậy, mà nói đóng là đóng thực sự, quán xá nhà hàng mọi thứ đều đóng cửa, ngoại trừ siêu thị, tiệm thuốc tây, một vài cửa hàng thiết yếu, người dân thì chỉ được phép đi siêu thị, đi mua thuốc, đi bộ hoặc chạy bộ ngoài trời, hai gia đình không được phép gặp nhau, càng không có chuyện tụ tập gì hết. Nhiều người dĩ nhiên sẽ bức bối, thậm chí còn bị trầm cảm vì suốt một thời gian dài không có những giao tiếp xã hội, không thể gặp gỡ người thân, không mua sắm, ăn uống nhà hàng gì được. Nhất là những người ở một mình, tình trạng còn tồi tệ hơn.
Nhưng ngoài đó ra thì không có sự căng thẳng, chính phủ cũng không lên gân, không hô hào khẩu hiệu "chống dịch như chống giặc", "mỗi người dân là môt chiến sĩ"…; khi tình hình bi đát cũng không mất bình tĩnh mà lúc đạt được kết quả số người bị nhiễm, số người chết thấp hẳn nhờ tiến hành tiêm chủng vaccine nhanh chóng, cũng không ngất ngây "tự sướng".


Dịch thì đúng là chết người, nhưng không ai coi người bị nhiễm là tội phạm phải xa lánh hay chỉ trích, đời sống kinh tế của các thành phần xã hội bị ảnh hưởng vì đại dịch từ người thất nghiệp, người lao động tự do hay doanh nghiệp nhỏ, doanh nghiệp lớn… đều được chính phủ hỗ trợ đầy đủ.
Chích vaccine thì ai cũng như ai, từ gia đình Hoàng gia, Thủ tướng cho đến người dân, cứ tính theo độ tuổi từ già đến trẻ, đến lượt là chích, lứa tuổi nào được phép chích loại vaccine nào thì chích, không phân biệt cấp bậc. Đi chích vaccine các trung tâm y tế đã bố trí giờ giấc sao cho không có đông người cùng một lúc, mỗi người sẽ phải ngồi cách xa nhau hai mét chờ đến lượt. Còn bình thường nếu muốn thử xem mình có bị nhiễm hay không thì cũng rất nhẹ nhàng, nếu xét nghiệm nhanh thì có thể ra tiệm thuốc gần nhà lấy bộ kit về nhà tự thử lấy, còn nếu test đầy đủ (PCR test) thì cũng có thể tự thử tại nhà nhưng sau đó phải gửi mẫu đến phòng thí nghiệm đợi kết quả, hoặc đặt hẹn online, tìm một trung tâm nào gần nhà nhất mà đặt, đúng ngày giờ tới thử, kết quả sau đó được gửi qua email, hoặc tin nhắn qua điện thoại, mọi thứ cứ thế nhẹ nhàng, tuần tự mà làm.

Không thể cứ duy ý chí và bỏ quên bao số phận con người

Có thể Việt Nam chưa thể so sánh với các nước nói trên, cũng có thể nói chúng ta chưa đủ khả năng để phổ biến vắc xin do điều kiện sức khỏe chung của nhiều người là ít đáp ứng được với điều kiện của vaccine ngoại nhập, nhưng cần biết rằng, chính ở thái độ và cách ứng phó của chúng ta với đại dịch hiện nay mới là yếu tố tiên quyết gúp kiểm soát tốt tình hình dịch. Nếu như ngay từ đầu lúc kiểm soát tốt được dịch không tự mãn, không coi thường thì đến giờ mọi thứ đã chẳng mất kiểm soát đến vậy. Tuy nhiên, các phương pháp chống dịch hiện nay cũng không thể nói là tệ khi đã giúp Việt Nam thoát qua được nhiều đợt dịch gắt gao nguy hiểm, nhưng nó sẽ chỉ có tác dụng về mặt ngắn hạn. Tính đến lâu dài, nếu cứ tiếp tục áp dụng các lệnh phong tỏa, cách ly tập trung, khai báo xét nghiệm bằng giấy khám thì không chỉ gây ra những hệ lụy khôn lường về sự lây nhiễm mà còn khiến cho nền kinh tế bị kiệt quệ theo.

Việc duy ý chí ở một phương cách chống dịch cố định ngoài ra còn vô tình đẩy nhiều người dân vào thế "cùng cực" - chưa chết vì dịch thì đã có khả năng chết vì đói! Câu chuyện đưa sinh viên từ tỉnh Hải Dương vào TPHCM cũng đã nói lên cái thói quen làm việc thích phô trương hơn là thực chất, bởi nhiều người đã phải đặt ra câu hỏi: Thành phố đã sử dụng hết nguồn lực tại chỗ chưa, có thật cần thiết phải đưa người vào tốn kém nhiều như vậy chưa, và đưa nhiều người từ nơi này sang nơi khác giữa lúc dịch đang lan tràn có phải là khôn ngoan?
Trong những ngày đại dịch quay trở lại, mặt mũi ai nấy đều phờ phạc, nỗi lo dịch một phần thì nỗi lo chết đói, chết vì vỡ nợ… mười phần. Nhưng vừa tự lo cho mình, họ cũng giúp đỡ, đùm bọc người khác theo tinh thần "lá nát đùm lá rách" như hồi nào tới giờ vẫn thế, mà lại còn bị hành mới khác!
Song Chi
*Bài viết đã được hiệu chỉnh bởi người đăng bài, trong đó có lấy một số thông tin bổ sung từ tác giả Tân Phong, bác sĩ Phạm Ngọc Thắng và một số nguồn báo khác*